De Tiele-Stichting kent in 2024 drie fellowships toe: aan Marjolein Hogenbirk (Universiteit van Amsterdam), Aafje de Roest (Universiteit Leiden/Universiteit van Amsterdam) en Rozanne Versendaal (Universiteit Utrecht). Hun boekwetenschappelijke onderzoek wordt in 2024 gedurende twee maanden financieel en wetenschappelijk ondersteund door de Stichting. De selectiecommissie bestond dit jaar uit dr. Steven Claeyssens (bestuurslid Tiele-Stichting), prof. dr. Johan Oosterman (Radboud Universiteit), dr. Fleur Praal (Universiteit Leiden) en dr. Jeroen Salman (bestuurslid Tiele-Stichting).

Marjolein Hogenbirk

© Fred van Diem

Marjolein Hogenbirk is seniordocent Middelnederlandse letterkunde bij de afdeling Neerlandistiek van de Universiteit van Amsterdam en gastonderzoeker bij het Huygens Instituut. Ze promoveerde aan de Universiteit Utrecht bij W.P. Gerritsen op een proefschrift over de  dertiende-eeuwse Arturroman Walewein ende Keye en publiceerde tevens een digitale en een papieren editie van deze roman, de laatste in de reeks Middelnederlandse Arturromans. Momenteel bereidt zij een editie voor van de roman Arturs doet. Beide romans zijn opgenomen in het beroemde handschrift dat bekend staat als de Lancelotcompilatie en dat ook het onderwerp is van het onderzoek in het Tiele-fellowship.

De palimpsesten in de Lancelotcompilatie

Handschrift 129 A 10 uit de Koninklijke Bibliotheek dateert uit ongeveer 1320 en staat bekend als de Lancelotcompilatie. Het bevat een twintigtal palimpsestbladen (hergebruikte bladen). De onderliggende tekst is weggekrabd en soms nog zichtbaar, maar vrijwel nergens leesbaar. De bladen hebben een lay-out die afwijkt van die in de compilatie en zijn afkomstig uit of waren bedoeld voor een ander handschrift. Slechts een van de bladen bevat gedeeltelijk leesbare tekst en is afkomstig uit de codex zelf en heeft belangrijke informatie opgeleverd over de totstandkoming van het handschrift, dat maar liefst tien Arturromans bevat.

In dit project worden de palimpsestbladen onderzocht met moderne fotografische technieken, bijvoorbeeld met infraroodreflectografie (IRR) of Multispectral Imaging (MSI), waarmee onderliggende verf- of inktlagen beter zichtbaar gemaakt worden. Het doel is om te achterhalen wat er op de bladen staat. De verwachting is dat het onderzoek belangrijke nieuwe informatie gaat opleveren over de werkwijze van het samenwerkingsverband van auteurs, kopiisten en verluchters dat het handschrift vervaardigd heeft en dat zich concentreert rond de Brabantse auteur Lodewijk van Velthem. In het onderzoek wordt nauw samengewerkt met Ed van der Vlist, conservator handschriften van de Koninklijke Bibliotheek.

Aafje de Roest

Aafje de Roest rondt momenteel haar promotieonderzoek naar culturele identiteit in hedendaagse Nederlands(talig)e hiphop af aan de Universiteit Leiden (financiering: NWO Promoties in de Geesteswetenschappen). Daarnaast doceert zij Moderne Nederlandse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. De Roest is een van de Faces of Science, een samenwerking tussen NEMO en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Vanuit haar expertise trad ze op bij en in diverse nationale nieuwsmedia, zoals het NOS-Journaal, NPO Radio 1, RTL Nieuws, De Groene Amsterdammer, NRC en VPRO Dorst. Het Tiele-fellowship wil zij gebruiken om nieuwe onderzoeksonderwerpen te verkennen, zoals de intersectie tussen literatuur, glamour en social media.

Lezen als luxury: hoe mode- en lifestyle influencers lezen glamoureus maken

Op Instagram delen populaire Nederlandse mode- en lifestyle influencers als Romy Boomsma (157 d. volgers), Nina Pierson (66d. volgers) en journalist Ginny Ranu (15,5d. volgers) actief literaire fragmenten, leestips en -ervaringen met hun enorme volgersschare. Zij volgen een internationale trend waarin it-girls als Kendall Jenner en Kaia Gerber het lezen van boeken glamoureus maken. Zij presenteren lezen als luxe-activiteit, het boek als ultiem accessoire. Dat slaat aan: onder hun volgers ontstaat een omvangrijke actieve lezersgemeenschap, die voornamelijk bestaat uit jonge vrouwen (leeftijdscategorie 25-40). Zij zijn geïnteresseerd in Sarah J. Maas’ fantasyreeks A Court of Thorns and Roses, maar ook in Sally Rooneys Normal People, de Vogue en Connie Palmens De Wetten. Bovenstaande roept verschillende vragen op: hoe voorzien de genoemde influencers lezen van glamour? Maar ook: wat typeert hun leescultuur en die van hun volgers precies? Draait die om het delen van leesplezier of om het online etaleren van literair kapitaal? En creëert deze leescultuur ook nieuwe lezers? In dit project onderzoek ik 1) de leescultuur die populaire Nederlandse mode- en lifestyle influencers promoten, 2) de receptie van hun volgers en 3) de potentie van deze leescultuur in een tijd van ontlezing. Ik combineer een multimodale discoursanalyse van de Instagramposts van diverse mode- en lifestyle influencers met een discoursgerichte online etnografie van de reacties daarop om de onderzoeksvragen te beantwoorden.

Rozanne Versendaal

Rozanne Versendaal is universitair docent Franse literatuur en cultuur aan de Universiteit Utrecht. In 2022 promoveerde Rozanne op een proefschrift over de rol van Franstalige en Nederlandstalige parodieën in de feestelijke cultuur van de late middeleeuwen en de vroegmoderne tijd. Op dit moment werkt Rozanne als Niels Stensen Postdoctoral Fellow aan een project over parodie in vertaling en de rol van meertaligheid in rederijkerskringen in de zestiende eeuw. In dit project spelen culturele en talige uitwisseling tussen Frankrijk en de Lage Landen, en inzicht in ons meertalige verleden, een belangrijke rol. Deze uitwisseling en meertaligheid zullen ook centraal staan in het onderzoeksproject dat Rozanne voor de Tiele-Stichting in het najaar van 2024 zal uitvoeren: ‘Het ontwerp (I), het gebruik (II) en de functies (III) van het meertalige boek Colloquia et dictionariolum van Noël de Berlaimont in kosmopoliet Antwerpen (1527-1596)’.

Het meertalige boek in de stad Antwerpen in de zestiende eeuw

Het onderzoeksproject van Rozanne richt zich op de meertalige boekcultuur van de vroegmoderne tijd en specifiek op het meertalige boek in de stad Antwerpen in de zestiende eeuw. In deze periode was de stad een centrum voor de productie en verspreiding van boeken die dezelfde tekst in verschillende talen weergeven, vaak onder of naast elkaar. De meertalige boeken brachten een revolutie teweeg in de manier waarop mensen vreemde talen konden verwerven en werden al snel voor verschillende sociale groepen een onmisbaar hulpmiddel om te converseren met anderstaligen. Het onderzoeksproject richt zich specifiek op de Colloquia et dictionariolum van de Antwerpse schoolmeester Noël de Berlaimont (15..?-1531), waarschijnlijk het meest succesvolle meertalige boek in de hele zestiende eeuw, dat dialogen en conversaties in ten minste zes, maar vaak zelfs zeven of acht talen bevat. Het project beoogt vast te stellen hoe dit succesvolle meertalige boek er precies uit zag, hoe het werd gebruikt en hoe het functioneerde in en buiten Antwerpen gedurende ongeveer 70 jaar. Hiermee wil het onderzoek bijdragen aan een breder begrip van vroegmoderne boeken als instrumenten voor interculturele uitwisseling, en hun rol in de vorming van stedelijke identiteit en talige diversiteit.

Op de hoogte blijven?

Tijdens de Tiele-dag op vrijdag 19 april vertellen Tiele-fellows uit 2023 en 2024 over hun onderzoek. Houd voor meer informatie hierover de website van de Tiele-Stichting in de gaten of volg de Tiele-Stichting op Facebook en LinkedIn.

Over het Tiele-fellowshipprogramma

Het fellowshipprogramma bevordert de wetenschappelijke studie van het boek in heden, verleden en toekomst. Het programma staat open voor iedereen met aantoonbare wetenschappelijke capaciteiten. De fellows ontvangen een stipendium van € 1.500,- per maand gedurende de twee maanden waarin ze hun onderzoek uitvoeren. Ook is een wetenschappelijk adviseur uit het netwerk van de Tiele-Stichting bij het onderzoek betrokken.